I Liceum Ogólnokształcące
im. Feliksa Fabianiego w Radomsku

Feliks Franciszek Fabiani
(1838 – 1904)

Feliks Fabiani, syn Tomasza i Salomei z Szawłowskich, urodził się 22 maja 1838 roku w Krzepicach koło Częstochowy. Ukończył szkołę elementarną w Iwanowicach, w której nauczycielem był jego ojciec. Następnie naukę kontynuował w pięcioletniej ogólnej szkole powiatowej w Wieluniu, a w latach 1856 - 1860 w Instytucie Nauczycieli Elementarnych Warszawskiego Okręgu Naukowego w Radzyminie. Tam za celujące wyniki w nauce otrzymał stypendium, które jednak po ukończeniu Instytutu musiał odpracować. W 1860 roku władze oświatowe, prawdopodobnie na jego prośbę, skierowały go do Radomska. Wybór miasta mógł być też związany z faktem, że w latach 1854 – 1855 burmistrzem Radomska był jego stryj – Ludwik Fabiani. Bratanek mógł liczyć, że ze względu na krewnego łatwiej będzie mu odrobić stypendium w państwowej szkole elementarnej.

W 1862 roku Aleksander Wielopolski zostaje mianowany naczelnikiem rządu cywilnego w Królestwie Polskim. W ramach reform przywrócił m.in. nauczanie języka polskiego w szkołach oraz starał się odbudować sieć szkolnictwa podstawowego. Władze nie mogąc uruchomić niezbędnej liczby szkółek, często udzielały zezwoleń na zakładanie szkół prywatnych.

Otwarcie szkoły Feliksa Fabianiego, nazywanej Pensyą Prywatną Męską, nastąpiło 1 września 1862 roku. Liczyła ona trzy klasy: wstępną, pierwszą i drugą. Później rozbudowano ją do pięciu klas: preparanda, przedwstępna, wstępna, pierwsza, druga. Pierwsze trzy pełniły funkcje szkoły elementarnej, w dwóch następnych realizowano program gimnazjum, m.in. z nauką języków obcych: francuskim, niemieckim i łaciną. Na potrzeby szkoły Fabiani wynajął drewniany budynek przy ul. Żabiej (obecnie ul. Żeromskiego). Początkowo uczyło się w niej 22 uczniów, a pod koniec życia Fabianiego liczba ta wzrosła do 308 podopiecznych. W tym samym roku ożenił się z Filipiną Dembską, córką Michała i Anny z Prokulskich, z którą miał siedmioro dzieci: Kazimierza, Wiktoryna, Helenę, Emilię, Henryka, Mariannę i Leontynę. W roku 1863 wybuchło powstanie styczniowe. Fabiani należał do grupy powstańczej, której zadaniem było wysadzenie mostu kolejowego na Warcie (6 km od Radomska). Był to jedyny drewniany most na linii kolejowej Warszawa – Wiedeń. Ostatecznie nic z tego nie wyszło i później nie uczestniczył już w działaniach powstańczych.

Po powstaniu styczniowym rozpoczął się proces rusyfikacji. Zlikwidowano odrębność polityczną i narodową Królestwa Polskiego, nadając mu również nową nazwę Kraju Przywiślańskiego. Zrusyfikowano administrację, sądownictwo i szkolnictwo. W szkołach wyższych wykształcenie mogli zdobywać tylko Rosjanie. W pozostałych szkołach językiem wykładowym był rosyjski, a Polacy uczyli się języka polskiego jako przedmiotu nadobowiązkowego. Po polsku nauczano tylko religii.

W 1872 roku budynek szkoły przy ul. Żabiej spłonął. W tej sytuacji Fabiani kupił dawną rezydencję hrabiostwa Ostrowskich przy ul. Długiej (obecnie ul. Fabianiego). Na całość składał się murowany piętrowy dom, drewniane zabudowania gospodarcze i park z chińską altaną. Dobudowano później jeszcze piętrowe skrzydło. Od frontu, na parterze, mieścił się salon i kaplica, na górze sale szkolne, internat, stołówka, mieszkanie dyrektora, pokoje nauczycieli.

Szkoła w założeniu nie była traktowana jako instytucja dochodowa. Uczniowie pochodzili bardzo często z ubogich rodzin i za szkołę, mieszkanie w internacie oraz wyżywienie albo nie płacili, albo uiszczali symboliczne kwoty. Wielu z nich Fabiani zabierał prosto z ulicy i oferował darmową naukę. Uczęszczała tu młodzież nie tylko polska, ale byli też Rosjanie, Niemcy i Żydzi. Nigdy nie było konfliktów na tle narodowościowym.

W 1879 roku kuratorem warszawskiego okręgu szkolnego został mianowany Aleksandr Apuchtin, który do szkół wprowadził system policyjny. Jednak żaden z uczniów nigdy nie doniósł, że poza szkołą uczniowie rozmawiali po polsku i śpiewali polskie piosenki. Elementami wychowania patriotycznego były wycieczki nad Wartę, Bobry i Topisz, gdzie Fabiani opowiadał swoim uczniom fragmenty zakazanej historii Polski.

Jednocześnie warto dodać, że absolwenci szkoły byli zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych kolei Warszawsko – Wiedeńskiej, pracowali w przemyśle, część kontynuowała naukę w gimnazjach rządowych, a potem na studiach wyższych. Do wybitnych osób, które ukończyły szkołę Fabianiego można zaliczyć: biskupa Antoniego Szlagowskiego – słynnego kaznodzieję i autora licznych prac z zakresu biblistyki, profesora Wacława Tokarza – historyka na Uniwersytecie Warszawskim, Romualda Mielczarskiego – pioniera spółdzielczości oraz wielu innych.

  Feliks Fabiani zmarł 11 marca 1904 roku. Został pochowany na Starym Cmentarzu w Radomsku.

Radosław Oziembała
Źródło: Ewa Przyłubska – Siatkowska, Z Iwanowic na Sorbonę, Warszawa 2008